Xəbərlər
Xəbərlər
Səs cihazlarından istifadə və bunun insan orqanizminə təsirləri

Səs cihazlarından istifadə və bunun insan orqanizminə təsirləri

2023.12.15 12:33
1504 Baxış

Bakı şəhəri 6 saylı Poliklinikanın otolorinqoloqu Vətən müharibəsi veteranı Seymur Əsədov və “Roof Academy Training”in tələbəsi Nuri Asim qulaqcıqların mənfi təsirləri ilə bağlı Medicina.az –a məqalə göndərib.

Həmin məqaləni təqdim edirik:

İnternet əsri adlandırılan müasir dövrdə cəmiyyət intensiv və geniş miqyaslı yeniliklərlə üz-üzədir. Çox sürətlə baş verən yeniliklər insan həyatının tərkib hissəsinə çevrilir və bəzən də müəyyən fəsadlarla yadda qalır.

Müasir həyatı mobil telefonsuz, musiqisiz təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. Musiqinin olduğu yerdə, mobil əlaqənin olduğu yerdə isə başqalarını narahat etmədən istifadə üçün qulaq-lıqlar istifadə olunur. Ancaq təəssüf ki, elmi və tibbi araşdırmalar qulaqlıqların eşitmə orqan-larına mənfi təsirini göstərir. Ona görə də qulaqlıqların hansı halarda zərərli olması və eşitmə qabiliy-yətinə zərər verməmək üçün onlardan düzgün istifadə ilə bağlı cəmiyyətin maarifləndirilməsi vacibdir. Müşahidələr göstərir ki, meqapolislərdə, o cümlədən Bakı şəhərində qulaqlıqlardan istifadə nəinki tibbi baxımdan, eləcə də bir çox cəhətlərdən təhlükə mənbəyinə çevrilib.

Küçədə ətrafa nəzər saldıqda, yoldan keçənlərin çoxunun qulaqcıqla musiqi və ya audiokitab dinlədiyini görmək olar. Üstəlik, əgər əvvəllər dinləyənlərin əksəriyyəti gənclər idisə, indi qulağında qulaqlıq olan müxtəlif yaş qrupuna aid xanım və kişiyə də rast gəlmək qeyri-adi deyil. Tərəqqi hələ də dayanmır və bir çox şirkətlər yığcam və dinləmə rahatlığı üçün ideal olan yeni növ qulaqlıqlar hazırlayır. Ancaq unutmaq olmaz ki, bu fenomenin kədərli bir mənfi tərəfi də var.

Hələ 2021-ci ilin sentyabrından Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) qulaqlıqlar və qulaqlıqlar kimi şəxsi audio cihazlarından yüksək səviyyəli səsə məruz qalma ilə bağlı potensial sağlamlıq riskləri haqqında fəal şəkildə araşdırmalar aparır və təlimatlar verir. ÜST-nin şəxsi audio cihazları ilə bağlı təlimatında qeyd etdiyi əsas məqamlara Təhlükəsiz Dinləmə Təlimatı, Səs-küyün səbəb olduğu eşitmə itkisi, Sağlamlıq Təhsili və s. aiddir. Problemin aktuallığı həm də onunla əsaslandırıla bilər ki, məhz 2021-ci ildən etibarən ÜST yüksək səsli musiqiyə qulaq asmağın potensial təhlükələri və eşitmə qabiliyyətinin qorunmasının vacibliyi haqqında məlumatlılığı artır-maq üçün maarifləndirici kampaniyaları təşviq edir.

Müasir dövrümüzdə nadir hallarda kimsə qulaqlıqların təhlükələri, daha doğrusu, onların özləri haqqında deyil, yerinə yetirdikləri funksiyalar haqqında düşünür. Bu məlumata diqqət yetirin – mütəxəssislərin fikrincə səsli (çalan) cihazdan (mobil telefon və ya MP-3 pleyer) gələn səs gücü təxminən 110-120 desibeldir. Bu rəqəmlərin insan qulağına təsir gücü 10 metr kənarda dayanan reaktiv mühərrikin (!) insana təsirinə bərabərdir!

80-90 desibeldən çox intensivliyi olan hər hansı bir səs-küy qulağa – eşitmə sisteminə mənfi təsir göstərir. Yüksək səsli musiqi, xüsusilə də hücum birbaşa qulaqlıqlardan gəlirsə, səsin qəbulundan məsul olan hüceyrələrə təsir göstərir. Vəziyyət həm də metroda səs-küy və vibrasiya ilə pisləşir ki, bu da qulağın strukturuna mənfi təsir göstərir. Birlikdə, bu iki amil kəskin eşitmə itkisinə səbəb olur və bu, sözün əsl mənasında bir gecədə baş verə bilər. Hansı ki, onun müalicəsi uzun zaman tələb edir və əksər hallarda da 100 faizlik nəticə əldə olunmur.

Həkimlər hesab edirlər ki, sağlam qulağın aşkar edə biləcəyi ən sakit səslər 5-10 dB-dir. Pıçıltı artıq 20 dB, normal söhbət 30-35 dB səviyyəsində qiymətləndirilir. Səs təzyiqi səviyyəsi 60 dB olan bir qışqırıq artıq narahatlığa səbəb olur, 90 dB gücündə olan səslər eşitmə üçün həqiqətən təhlükəlidir. Yəni 100-120 dB səviyyəsində olan istənilən pop və ya rok konserti qulaqlar üçün ciddi təhlükədir və 120 dB-dən yuxarı səslər artıq qulaqlarda ciddi ağrılar yaradır.

İnsan qulağında təbiət yalnız qısa müddətli yüksək səslərdən qorunma təmin edir, lakin uzun müddətli məruz qalma qaçılmaz olaraq eşitmə itkisinə səbəb olur. Qısa müddətli yüksək səs-küyə məruz qaldıqdan sonra daxili qulaqdakı tük hüceyrələri yenilənir və eşitmə kəskinliyi yalnız müvəqqəti və bir qədər azalır. Səs-küyə təkrar və uzun müddət məruz qaldıqda, bu eşitmə duyğu hüceyrələri daha ciddi şəkildə zədələnir və bərpa edilə bilməyəcək hal alır.

Əslində isə, səs yoxdur: qulaqın özündə ona ötürülən səs verən orqanın titrəmələri ilə eşitmə sinirlərinin uclarının qıcıqlanması nəticəsində yaranır. Musiqi səsi qulaq pərdəsinin nizamlı, vahid titrəyişləri ilə hiss olunur; qeyri-bərabər və qeyri-bərabər vibrasiyalar, eləcə də müxtəlif qısa səslərin qarışığı səs-küy təəssüratını yaradır. Yüksək səslər sürətli vibrasiya, aşağı səslər daha yavaş titrəmələr tərəfindən əmələ gəlir. İnsan qulağı tərəfindən seçilən ən aşağı səs və ya ton, saniyədə 16 vibrasiya ilə istehsal olunur. İnsandan insana dəyişən səsin eşidilmə qabiliyyətinin yuxarı həddi saniyədə 16.000 ilə 33.000 vibrasiya arasındadır, buna görə də təxminən yeddinci sətirdə C və səkkizinci sətirdə C (C7-C8) arasındadır. İki səsin vibrasiya nömrələrinin nisbətinə interval deyilir. Eyni vaxtda başqa bir səsdən iki dəfə çox titrəmə yaradan səs və ya ton sonuncu səsin oktavası adlanır. Beləliklə, məsələn, saniyədə 800 titrəyən səs, saniyədə 400 titrəyən səsin növbəti yüksək oktavasıdır.

Qulaqdaxili qulaqlıqda musiqi dinləməklə bağlı əsas problem insanın səs səviyyəsinə nəzarət edə bilməməsidir. Yəni ona elə gələ bilər ki, musiqi sakitcə səslənir, amma əslində onun qulaqla-rında 100 desibel olacaq. Onu da qeyd edək ki, bəzi insanlar mobil cihazdan sadəcə musiqi dinləmək üçün deyil, daha çox xarici aləmdən qorunmaq üçün öz ətrafında müəyyən sərhəd və ya aura yaratmaq üçün istifadə edirlər. Əgər sevimli musiqiniz qulaqlıqlarda səslənirsə, o zaman insan özünü daha qorunmuş hiss edir, bu, ona xarici qıcıqlanma mənbələrindən, küçə səs-küyündən, təlaşdan və s. ayrılmağa kömək edir. Nəticədə, indiki gənclik 30 yaşdan sonra qulaqlarında küy yaranması ilə, 40 yaşdan sonra isə eşitmə problemi bağlı narahatlıqlarla yaşamağa başlayır.

Bütün bunlarla yanaşı, səs diapazonunda səs-küy diqqətin azalmasına və müxtəlif iş növləri zamanı səhvlərin artmasına səbəb olur. Səs-küy insanın texniki cihazlardan gələn siqnallara reaksiyasını ləngidir, mərkəzi sinir sistemini depressiyaya salır, tənəffüs sürətində və ürək döyüntülərində dəyişikliklərə səbəb olur, maddələr mübadiləsinin pozulmasına, ürək-damar xəstəliklərinin, mədə xoralarının və hipertoniyanın yaranmasına səbəb olur. Uzun müddətli səs-küy eşitmə orqanına mənfi təsir göstərir, səsə həssaslığı azaldır. Ürəyin və qaraciyərin pozulmasına, sinir hüceyrələrinin tükənməsinə və həddindən artıq yüklənməsinə səbəb olur. Sinir sisteminin zəifləmiş hüceyrələri müxtəlif bədən sistemlərinin işini aydın şəkildə əlaqələndirə bilmir, onların fəaliyyətində pozuntular yaranır.

Uzun müddətdir ki, səs-küyün insan orqanizminə təsiri xüsusi olaraq öyrənilməmişdir, baxmayaraq ki, artıq qədim zamanlarda onun zərəri haqqında bilirdilər və məsələn, səs-küyün məhdudlaşdırılması qaydaları qədim şəhərlərdə tətbiq edilmişdir. Hazırda bir çox ölkələrin alimləri səs-küyün insan sağlamlığına təsirini müəyyən etmək üçün müxtəlif tədqiqatlar aparırlar. Onların araşdırmaları göstərdi ki, səs-küy insan sağlamlığına əhəmiyyətli zərər verir, lakin mütləq səssizlik də onu qorxudur və depressiyaya salır.

Beləliklə, bu qısaca yazıda səs-küyün, xüsusilə kütləvi istifadə edilən qulaqlıqların mənfi təsirlərini izah etməyə çalışdıq. Cəmiyyət, xüsusilə gənclər unutmamalıdır ki, qulaqlıqlar səhv və ya həddindən artıq istifadə edildikdə orqanizm üçün zərərli ola bilər. Qulaqlıqdan istifadənin potensial zərərli təsirləri eşitmə itkisi, ətraf aləmlə əlaqəsizlik, qulaqların çirklənməsi, Stress və yorğunluq, asılılıq, yol hərəkəti təhlükəsizliyi və psixoloji ola bilər.