Şəkərli diabetlə xərçəngin əlaqəsini araşdıran- Prezident təqaüdçüsü gənc alim
- 2022.02.16 12:14
- 1851 Baxış
Prezident İlham Əliyevin “2022-ci il Gənclər üçün Prezident mükafatlarının verilməsi haqqında” 1 fevral 2022-ci il tarixli Sərəncamı ilə elm sahəsi üzrə Gənclər üçün Prezident Mükafatı ilə təltif edilmiş AMEA-nın Molekulyar Biologiya və Biotexnologiyalar İnstitutunun kiçik elmi işçisi Lalə Axundova Bakı Dövlət Universitetinin Biologiya fakültəsini “Genetika” ixtisası üzrə bitirib.
2020-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Elmin İnkişafi Fondunun elan etdiyi Gənc alim və tədqiqatçıların 5-ci qrant müsabiqəsinə təqdim olunan ʺXərçəng kök hüceyrələrinin mədəaltı vəzi xərçəngində rolunun araşdırılması və yeni müalicə üsulunun işlənilməsi ̏ adlı qrant layihəsində icraçı kimi iştirak edir.
2021-ci ildə Molekular Biologiya və Biotexnologiyalar İnstitutunun yaradılmasının 5 illiyi münasibətilə 30 yaşa kimi gənc alim və mütəxəssislər arasında keçirilən müsabiqədə I yerə layiq görülüb.
Medicina.az xəbər verir ki, Lalə Axundova hazırda Azərbaycanda şəkərli diabetin müxtəlif formalarına irsi meyllilik məsələlərini araşdırır.
"Şəkərli diabet xəstəliyi orqanizmdə qlükozanın mənimsənilməsi (və sərfi) ilə bağlı xroniki endokrin xəstəlikdir. Xəstəlik inkişaf etdikcə yalnız endokrin sistem sıradan çıxmır, həmçinin orqanizmdə maddələr mübadiləsinin (karbohidrat, yağ, zülal, minerallar, su-duz və s. spesifik metabolik yollar) pozulması baş verir. Öz qurbanlarının sayına və bu sayın artma tendensiyasına görə şəkərli diabet müasir dövrün ən qorxunc xəstəlikləri sırasındadır.
XIX əsrin qeyri-infeksion epidemiyası statusu alan bu xəstəlikdən planetimizdə hər 7 saniyədən bir 1 adam ölür, hər 5 saniyədən bir 1 adam bu xəstəliyə tutulur. Azərbaycanda 241 323 şəkərli diabet xəstəsi qeydiyyatdadır və bu rəqəmlər hər il artır. Tədqiqatımız əsasən Tip1 və Tip2 şəkərli diabet olan xəstələrdən alınan qan nümunələrini toplayıb bəzi genlerin mutasiyalarının bu xəstəlikdə rolunu öyrənməkdən ibarətdir. Gələcəkdə alınan məlumatlar diabetin profilaktikasında istifadə oluna bilər. Bu, həmçinin başqa xəstəliklərdə həmin genlərin və onlarla əlaqəli mutasiyaların rolunun olub-olmamasını öyrənməyə imkan verəcək.
2015-ci ildə Niderlandın Wageningen Universitetinin Tibbi biologiya ixtisası üzrə magistratura proqramına qəbul olunmuşam. Təhsil aldığım illərdə Toksikologiya və Mikrobiologiya bölmələrində iki əsas layihəyə qatılmışam. 2016-cı ildə Toksikologiya elmi-tədqiqat qrupunda izoflavanoidlərin döş xərçəng hüceyrələrinin proliferasiyasına təsiri üzrə araşdırmalar aparmışam. İzoflavonlar, əsasən soya məhsullarında olan qeyri-steroid bitki törəmələridir. İzoflavonlar demək olar ki, yalnız Fabaceae (Paxlaçiçəklilər) ailəsinin üzvləri tərəfindən istehsal olunur.
Çoxsaylı tədqiqatlar nəticəsində izoflavonun nümayəndələrinin, genistinin və daidzeinin şiş əleyhinə xüsusiyyətlərini araşdırdım. Daidzeinin aktiv metaboliti (S)-equol müəyyən bağırsaq mikrobiotasının mövcudluğunda istehsal olunan (S)-equolun təsiri haqqında daha az şey müəyyən edilmişdir. Qərb əhalisinin yalnız 25-30%-i (S)-equol istehsal edə bilir. Daidzeinin estrogen reseptorları ilə daha möhkəm birləşmə yaratması səbəbindən (S)-equol son illərdə tədqiqatçılar arasında daha çox narahatlıq doğurur. Tədqiqatımda (S)-equolun insan döş xərçəngi (T47D) hüceyrələrinin inkişafına təsirini araşdırmışam. Xüsusi fitoestrogenlərin spesifik ER reseptoruna bağlanma qabiliyyəti tədqiqatçıların böyük marağına səbəb olub, çünki o, estrogenlə əlaqəli xərçəng müalicəsində, eləcə də hormon əvəzedici kimi istifadə edilə bilər. Soyadan əldə edilən izoflavonların postmenopauza dövründə BFM kimi qəbulu istilik, ağır tərləmə və yuxusuzluq kimi əlamətlərin azalmasına gətirib çıxarır. Bundan əlavə, soya qidasının qəbulu ateroskleroz, Tip2 diabet və ürək xəstəliklərinin azalmasına kömək edir. Qərb qadınları ilə müqayisədə, yapon qadınları arasında süd vəzi xərçənginin nadir hallarda rast gəlinməsinin səbəblərindən biri də soya məhsullarının daha çox qəbuludur.
Bu yaxınlarda sübut edilib ki, xərçəng kök hüceyrələri xərçəngin müalicəsində mühüm rol oynayır və bir sıra bədxassəli şişlərdə, o cümlədən mədəaltı vəzin xərçəngində rolu böyükdür. Xərçəng kök hüceyrələri anti-apoptotik zülalların, ABC daşıyıcılarının və çoxlu dərmanlara qarşı müqavimət genlərinin yüksək ifadə səviyyələrinə malik olduqları üçün qeyri-xərçəng kök hüceyrələrə nisbətən kimyaterapiya və radioterapiya müalicələrinə daha davamlıdırlar.
Mədəaltı vəzi xərçənginin əsas molekulyar yolları Wnt/βcatenin, Sonic Hedgehog (SHH), və Notch-dur. Bu yollar özünü yeniləmə, epitelidən mezenximaya keçid (EMT) prosesində və ənənəvi müalicələrə müqavimətdə mühüm rol oynayır. Bu layihədə əsas məqsədimiz mədəaltı vəzi xərçəng kök hüceyrələrinin siqnal yollarını və zülallarını öyrənməkdir. Daha sonra isə xərçəng əleyhinə dərmanlarla bu siqnal yollarına və zülallara təsir edərək kimyaterapevtik rezistentliyini azaltmaqdan ibarətdir" ./aztibb.az/
Ən Çox Oxunanlar
Yeni Xəbərlər
